Juneteenth - Święto Wolności, które przyszło za późno.
Tekst: Agata Rymut
Kiedy przeprowadziłam się do Stanów Zjednoczonych, pojęcie Juneteenth nie było mi znane. W Polsce wciąż niemal nieznany, w USA coraz częściej ropoznawalny, symbolicznie zamknął jeden z najciemniejszych rozdziałów w historii.
Wolność bez pośpiechu
Juneteenth to dzień, który przypada na 19 czerwca. W tym dniu, w 1865 roku, ostatni niewolnicy w Teksasie dowiedzieli się o podpisaniu Proklamacji Emancypacji (dokumentu, który zniósł niewolnictwo w Stanach Zjednoczonych), podpisanej 1 stycznia 1863 roku przez prezydenta Abrahama Lincolna. Ale zacznijmy od początku...
Abraham Lincoln został wybrany na prezydenta USA w 1860 roku. Kraj był już rozdarty w kwestii niewolnictwa. Północ dążyła do jego ograniczenia i ostatecznego zniesienia, podczas gdy Południe opierało swój cały system gospodarczy na pracy niewolniczej.
Lincoln był postrzegany jako zagrożenie dla systemu niewolnictwa. Jego pragnieniem było zakończenie niewolnictwa, ale wkrótce po jego zaprzysiężeniu wybuchła wojna secesyjna. Jego głównym celem stało się zachowanie jedności Stanów Zjednoczonych, a nie przeprowadzenie rewolucji społecznej.
Abraham Lincoln podpisał Proklamację Emancypacji pod wpływem czynników moralnych, politycznych, wojennych i społecznych. To nie była spontaniczna decyzja idealisty, ale przemyślane, strategiczne działanie przywódcy, który chciał wygrać wojnę, utrzymać jedność kraju, a jednocześnie nie zatracić wartości, które sam głosił.
Proklamacja Emancypacji miała uwolnić wszystkich niewolników znajdujących się na terenach kontrolowanych przez zbuntowane stany Konfederacji. W praktyce oznaczało to, że niewolnicy na terytoriach południowych, takich jak Missisipi, Alabama czy Teksas, byli „wolni” jedynie na papierze. Armia Unii musiała najpierw fizycznie wywalczyć te tereny, aby prawo mogło wejść w życie.
Teksas, ze względu na swoje położenie geograficzne, był bardzo oddalony od głównych działań wojennych. Przez celowe ignorowanie prawa stał się więc miejscem, gdzie niewolnictwo trwało najdłużej. Najbardziej drastyczny przypadek opóźnienia zanotowano w Galveston. Dopiero dwa i pół roku po ogłoszeniu emancypacji, 19 czerwca 1865 roku, przybyły oddziały Unii pod dowództwem generała Gordona Grangera. To właśnie on ogłosił oficjalny dekret informujący czarnoskórych mieszkańców o tym, że są wolni. Fragment tego rozkazu mówił:
„Ludność Teksasu jest poinformowana,
że zgodnie z proklamacją wykonawczą
prezydenta Stanów Zjednoczonych
wszyscy niewolnicy są wolni.”
Wielu opuściło plantacje natychmiast, szukając zaginionych członków rodziny, budując nowe społeczności i rozpoczynając drogę ku samodzielności. Inni zostali, z braku alternatywy lub pod presją dawnych właścicieli.
Nie było już dane prezydentowi Abrahamowi Lincolnowi dowiedzieć się o tym fakcie, został śmiertelnie postrzelony dwa miesiące wcześniej, 15 kwietnia 1865 roku.
Od lokalnego wspomnienia do narodowego święta
Pierwsze obchody Juneteenth miały miejsce już rok po wydarzeniach w Galveston. Czarnoskóre społeczności organizowały pikniki, wspólne modlitwy, marsze i spotkania rodzinne.
Przez wiele lat Juneteenth nie był uznawany oficjalnie przez państwo. To było święto Afro Amerykanów, którzy pielęgnowali pamięć o tym dniu. Dopiero w 2021 roku prezydent Joe Biden podpisał ustawę uznającą Juneteenth za federalne święto narodowe, co oznacza, że urzędy państwowe mają ten dzień wolny.
Choć 19 czerwca 1865 roku zakończył formalnie erę niewolnictwa w USA, nie zakończył walki o równość. Na tę wolność trzeba było czekać aż do 1964 roku, kiedy prezydent Lyndon B. Johnson podpisał „Ustawę o Prawach Obywatelskich” (Civil Rights Act of 1964), która mówi przede wszystkim o zakazie dyskryminacji i o tym, że każdy obywatel USA powinien być traktowany równo, niezależnie od rasy, koloru skóry, religii, płci lub pochodzenia etnicznego.
Symbole
Juneteenth to również symbole i tradycje związane z tym świętem.
Flaga Juneteenth została zaprojektowana w 1997 roku przez Bena Haitha. Jej kształt przypomina flagę amerykańską.
kolory czerwony, biały i niebieski symbolizują wolność wszystkich mieszkańców USA i podkreślają, że Afroamerykanie są integralną częścią Stanów Zjednoczonych.
gwiazda reprezentuje Teksas.
„eksplozja” wokół gwiazdy symbolizuje nowy początek.
łuk oznacza nowe możliwości i nadzieje.
2. Kolory Juneteenth to barwy panafrykańskie symbolizujące:
czerwony – krew przelaną przez przodków,
czarny – ludzi pochodzenia afrykańskiego,
zielony – ziemię, nadzieję i przyszłość.
3. Potrawy. Podczas Juneteenth podaje się czerwone jedzenie i napoje, np. lemoniadę truskawkową, czerwone ciastka, arbuzy i soczyste mięsa w czerwonym sosie barbecue. Dlaczego czerwone potrawy? Symbolizują siłę i przelaną niewolniczą krew, ale to również życie i opór wobec cierpienia.
4. Świece, modlitwy i odczytywanie Proklamacji Emancypacji. W czasie nabożeństw odczytywane są również nazwiska przodków i bohaterów walki o prawa obywatelskie.
5. Muzyka i taniec. Muzyka to sposób opowiadania historii i wyrażania wolności. Tradycyjne rytmy to gospel, blues, jazz. To również marsze i parady, występy perkusyjne i tańce ku czci przodków.
Juneteenth to nie tylko data czy symboliczne zakończenie niewolnictwa. To symbol przetrwania, pamięci i nadziei. To historia ludzi, którzy mimo wszystkiego potrafili przekształcić dzień bólu w coroczne święto życia, wspólnoty i nadziei, tworząc wspólną przestrzeń dla kultury i historii Afroamerykanów.